Danh ca Út trà Ôn

Trên 50 năm, kể từ khi bước chân vào lĩnh vực sân khấu cải lương, nghệ sĩ Út Trà Ôn để lại trong lòng khán giả với hàng chục vai diễn độc đáo, hàng trăm bài hát vọng cổ mà cho tới ngày nay khó một ai có thể thay thế được.
Bắt đầu sự nghiệp từ những bài ca lẻ đến nay (1990), Nghệ sĩ ưu tú Út Trà Ôn đã đi qua một chặng đường dài trên nền nghệ thuật sân khấu cải lương của dân tộc. Trong chừng mực nào đó, chúng ta có thể xem ông như là một trong những pho tự điển sống về hoạt động sân khấu cải lương của miền Nam trước đây. Những vai diễn thành công của ông có thể kể : thái tử lưng gù trong Một tình tan vỡ của Mộng Vân, hoàng tử Bá Tùng trong Cung đàn trên sông lạnh của Thu An, ông Cò Hương trong Tuyệt tình ca của Hoa Phượng - Ngọc Điệp, ông Đô trong Nỗi buồn con gái của Hoa Phượng, Vương Bá Thiên trong vở cùng tên...
Sau ngày giải phóng (1975), trong vai Tám Khỏe của vở Người ven đô, ông đã để lại trong lòng khán giả một tình cảm khó quên. Ngoài vai Tám Khỏe, ông còn xuất hiện trên sân khấu và băng hình video những vai như Thành trong Đời cô Lựu của Trần Hữu Trang, Kiều ông trong vở Kiều Nguyệt Nga của Ngọc Cung, thái giám trong vở San Hậu của Quy Sắc...

Soạn giả Viễn Châu
“Tôi nhớ như in ngày đầu tiên gặp anh Út, đó là một nghệ sĩ mộc mạc, sống rất khiêm tốn…Anh đã đi lên từ một nghệ sĩ nhà nông, có năng khiếu nhưng ca không ỷ vào đó mà bỏ bê tập luyện thêm về kỹ thuật biểu diễn.
Dấu ấn anh để lại cho đời chính là phong cách ca cổ chân phương, chắc nhịp và nhiều vai diễn xuất sắc, khắc họa hình ảnh người nông dân như bản thân anh từ cuộc sống đời thường với tay lấm, chân bùn, đã bước lên thánh đường sân khấu”.
Nghệ sĩ Út Trà Ôn, khi còn sinh tiền, đã bày tỏ cảm kích về những bài vọng cổ của Viễn Châu đã giúp đưa ông lên đỉnh cao danh vọng: (Xin theo dõi trong phần âm thanh bên trên)
Được biết khi đề cập tới thời vàng son của mình, danh ca Út Trà Ôn luôn nhắc tới bản vọng cổ Tình Anh Bán Chiếu của sọan giả Viễn Châu, được hãng dĩa Hồng Hoa phát hành hồi năm 1954, khiến tên tuổi Út Trà Ôn trở thành đệ nhất danh ca vọng cổ.

Danh Ca ÚT - Trà - Ôn

Soạn giả Nguyễn Phương:
"Giọng ca của Út Trà Ôn có hơi đồng trầm ấm, phong cách ca ngâm khoan thai, chững chặc…Giọng ca của Út Trà Ôn không chân phương quá, cũng không luyến lái kỹ thuật quá, nhưng từng lời từng chữ rõ ràng, truyền cảm. Út Trà Ôn được xem là bực thầy về cách sắp chữ, hành văn, câu nhiều chữ nghe vẫn hay, câu ít chữ kéo dài ra cũng rất duyên dáng."

Bằng giọng hát ấm và ngọt, nghệ sỹ Út Trà Ôn nổi tiếng với những bài vọng cổ như "Tôn Tẫn giả điên", "Tình anh Bán Chiếu"... Sau đó, ông được khán giả ái mộ với những vở cải lương cho đến ngày nay vẫn còn đọng lại ít nhiều ký ức và tình cảm trong lòng người mộ điệu, ví dụ như vở cải lương "Tiếng hát Muồng Tênh".

NSND Út Trà Ôn đã diễn thành công trong hơn 200 vở hát và ca qua cả ngàn bản vọng cổ. Nhưng có lẽ ông thành công hơn cả là nhờ vào những bản vọng cổ mà người ta khen tặng là "đệ nhất danh ca". Nhất là với bài vọng cổ "Tình anh bán chiếu" đã gắn liền với tên tuổi của ông mà cho đến nay chưa có ai thay thế được.

Bắt đầu sự nghiệp từ những bài ca lẻ đến lúc qua đời – Nghệ sĩ nhân dân Út Trà Ôn đã đi qua một chặng đường dài trên nền nghệ thuật sân khấu cải lương của dân tộc. Trong chừng mực nào đó, chúng ta có thể xem ông như là một trong những pho tự điển sống về hoạt động sân khấu cải lương của miền Nam trước đây. Những vai diễn thành công của ông có thể kể: Thái tử lưng gù trong Một tình tan vở của Mộng Vân; Hoàng tử Bá Tùng trong Cung đàn trên sông lạnh của Thu An; ông Cò Hương trong Tuyệt tình ca của Hoa Phượng – Ngọc Điệp; Ông Đô trong Nổi buồn con gái của Hoa Phượng; Vương Bá Thiên trong vở cùng tên. . .
Sau ngày giải phóng (1975) trong vai Tám Khỏe của vở Người ven đô, ông đã để lại trong lòng khán giả một tình cảm khó quên. Ngoài vai Tám Khỏe, ông còn xuất hiện trên sân khấu và băng hình video những vai như Thành trong Đời cô Lựu của Trần Hữu Trang; Kiều Ông trong vở Kiều Nguyệt Nga của Ngọc Cung; Thái giám trong vở San Hậu của Quy Sắc. . .

Sắm vai diễn tuồng đã hay nhưng “cái để đời”, cái mà Út Trà Ôn mãi mãi làm rung động lòng khách mộ điệu chính là giọng hát qua các bài ca cổ như: Thức trót đêm đông, Sầu bạn chung tình, Tôn Tẩn giả điên, Sầu vương biên ải, Tình anh bán chiếu, Gánh nước đêm trăng, Ông lão chèo đò, Đài hoa dâng Bác, Tôi là Việt Nam, Anh là ai, Núm ruột quê hương, . . .

Đệ nhất danh ca Út Trà Ôn
“Tôi với em gánh nước cạnh đình làng. Mùi cỏ dại mơ màng trong đêm vắng. Nước giếng trong giữa đồi cát mịn, ánh nguyệt mờ soi đôi bóng giao…kề” (Gánh nước đêm trăng). Với làn hơi cao vút, vừa mạnh mẽ vừa mùi mẫn, câu một được ông xử lý bằng lối cất chồng lên để tiếp đến “Giữ lòng hai chữ nghĩa nhân. Yêu ai yêu chỉ một lần mà thôi. Em cười em bảo với tôi. Thề có đất trời em không phụ anh đâu…”, để dứt câu hai, ông dùng cách ca chẻ nhịp tài tình, điêu luyện, mê đắm. Sau tiếng song lang giữa câu là “Khăn tay tôi cất đem theo, còn in nước mắt bạn nghèo năm xưa. Quê người dãi nắng dầm mưa. Làm sao quên kẻ sớm trưa đợi chờ”. Cách sắp nhịp trong bốn câu lục bát nói trên chỉ thuộc về ông - Đệ nhất danh ca Út Trà Ôn, khiến câu ca nghe vừa giòn tan, khỏe khoắn vừa đậm đà, ngọt ngào.

Nhiễm chút “máu nghề” nên mới vẽ vời “phân tách” như trên chứ cái thuở còn hong hóng nghe qua radio, đĩa hát, mấy ai rành nào là nhịp chẻ, nhịp ngoại, chỉ biết nghe hay, nghe đã. Chẳng biết từ lúc nào, tôi đã là một trong muôn ngàn khán giả của ông - thế thôi. Cái hay của giọng ca còn được nâng đỡ, chắp cánh bởi một dàn đờn với các nghệ nhân không chỉ giỏi nghề mà còn biết nghe nhau, nhường nhau trong từng cung bậc; cái tài song hành cái đức nên tuổi nghề cứ trường thọ…

Mãi sau này, khi chạm một bước lên sàn tập rồi tiến ra sàn diễn cùng ông, tôi vẫn bị xen lẫn giữa cái cảm xúc mê mê mẩn mẩn với cái cảm giác tỉnh táo, cân phân. Đến Tuyệt tình ca, bệ phóng đưa tôi lên “ngôi vị” Cải lương chi bảo thì chính ông đã đóng dấu son cho một kiểu ca - sắp dấu trong chữ chuẩn mực: “Tôi đứng ở đây mà tưởng chừng như đang đứng ở bờ sông Mỹ Thuận. Khi mình quay xuồng tách bến để trở lại với hai con. Bờ cây xa mờ nhuộm khói hoàng hôn, con nước lớn lục bình trôi rời rạc. Chiều đã xuống mặt trường giang bát ngát mà bóng người thương còn lẩn khuất giữa sông… đầy”.

Út Trà Ôn và Bạch Tuyết trong vở Đẹp duyên chùa tháp

Độ mẫn cảm trong bút lực Hoa Phượng đôi khi bao hàm cả cái tính… nghịch ngợm, thách đố của anh, anh thích “làm khó” để thử sức, thử tài của nghệ sĩ (NS). Với đoạn văn nói lối vào vọng cổ nói trên, Hoa Phượng thiên vị cho dấu huyền; và Đệ nhất danh ca Mười Út đã xử lý thần kỳ các dấu huyền ở những cấp độ khác nhau, tinh tế, trau chuốt mà không cầu kỳ, diêm dúa.
Một chút nao lòng khi giờ này, xe chạy ngang cầu Mỹ Thuận, nơi bến bắc đã lui về dĩ vãng nhưng âm điệu ngày xưa vẫn nghe như “lẩn khuất giữa sông đầy”!
Khi đã ở trên ngôi cao, cậu Mười (cách gọi thân thương trong đoàn hát dành cho NS Út Trà Ôn) vẫn mộc mạc và đầy tâm huyết. Ban đêm ông say cùng khán giả, ban ngày ông thao thức làm người kiếm tìm, bồi đắp cho gánh Thống Nhứt – Út Trà Ôn nói riêng và sân khấu cải lương nói chung những tài năng mới, những sự kế tục mới. Những cái tên như Diệu Hiền, Thanh Xuân, Ngọc Hoa, Kim Tuyến và sau nữa là… tôi ban đầu còn lạ lẫm với công chúng, nhưng thoáng chốc đã được ông chắp cánh. Con mắt tinh tường, đôi tai thấu cảm, ông phát hiện từng chồi non, đưa về gánh Thống Nhứt, mời các bậc thầy như NSND Năm Châu, Phùng Há, Kim Cúc đến để cầm tay, bẻ chân. Mỗi một vở diễn, vai diễn là cả một giáo án thực tế sống động. Thầy thị phạm cho trò; trò trao đổi, tranh luận cùng thầy; thầy phân tích, lý giải cho trò… và bao giờ cũng vậy, những “dích dắc” còn lại, trước giờ mở màn là chúng tôi tìm đến cậu Mười. Một “quy trình” về đào tạo truyền nghề ở những NS bậc thầy ngày ấy, tuy không qua bất cứ trường lớp nào nhưng sao tinh tế, thuận tình, hợp lý vậy! Một thế hệ NS được công chúng ưu ái trao cho ba chữ “thế hệ Vàng” đã chào đời và trưởng thành chính từ cái nôi nguyên thủy đó!

Giọng ca chất ngất đến thế; làm chủ nhịp điệu, bài bản và cả sân khấu là thế, phủ sóng toàn bộ hệ thống hãng đĩa, đài phát thanh… nhưng kỷ luật làm nghề là điều ông không bao giờ bỏ sót. Mỗi một câu chữ trong kịch bản được ông gìn giữ, trân trọng và học thuộc tuồng kỹ lưỡng. Từ đó, từng chữ, từng câu được ông cân đo để chọn lối sắp chữ, nhả chữ, cách ca, kiểu nhấn. Thiệt là lạ, để đạt đến độ hài hòa, thăng hoa tuyệt đỉnh, nghệ thuật lại đi từ những tính toán chi ly; những kỹ thuật gần như cơ bản nhất, tỉnh táo nhất. Chính vì không nắm vững nguyên lý này, càng về sau một vài “tài năng” đã ngộ nhận và để lộ sự hụt hẫng trong nghề là vậy.
Trong làng cải lương, hai nam danh ca có cùng một sở thích mê sưu tập xe hơi đời mới và chơi bida, là NS Út Trà Ôn và Thành Được. Cậu Mười ít khi biết nói đùa, ông giữ một sinh hoạt chừng mực, nghiêm túc, không rượu, không thuốc lá. Nhưng người đàn ông tài hoa này cũng rất mực… đào hoa.

Năm 1962, tôi được cậu Mười “mua” về gánh Thống Nhứt - Út Trà Ôn; năm 1963, tôi nhận giải Triển vọng Thanh Tâm. Những bài học tập tễnh làm nghề của tôi là từ chính trên sân khấu của ông; vinh quang cũng đã đến với tôi từ những tháng ngày còn non trẻ ấy. Có lẽ vì thế mà những điều thiêng liêng, quý giá nhất vốn lẩn khuất sau những ngóc ngách lẽ đời, lẽ nghề tôi lại chưa từng nhận ra. Tôi nợ ông - như với bao Thầy Tổ của mình - món nợ ân tình mãi không bao giờ trả hết.
NSƯT Bạch Tuyết
(Phụ Nữ)

Út Trà Ôn và Bạch Tuyết trong vở Tuyệt tình ca

Vanduyanh,

Chị thích nhất lớp Phụng Hoàng được hát bởi Chị Bạch Tuyết va anh Thanh Sang trong Tuyệt Tình Ca :

Chị An ơi! cây cải được tốt được xanh là nhờ người ta vun bón, còn cuộc đời hoa niên tươi đẹp của ..... tôi.....đây
Ngày mai được xanh tốt -
Tôi được ăn trên ngồi trước-
Cũng chính là nhờ việc làm nhơ nhớp của chị hôm nay.
Tôi không cần chị Hai đâu
Thà là đêm đêm tôi đi bán bánh mì
Tôi vẫn học hành thi cử .....
Còn cái bằng cấp tú tài ...tôi xé trước mặt chị Hai ....


hay quá , cảm động quá phải không các bạn .

Là một danh ca nổi tiếng đào hoa nhưng Út Trà Ôn là người chồng thủy chung, chỉ một vợ, một chồng và một dòng con. Ông có 6 người con, 3 trai, 3 gái. Ca sĩ Bích Phượng là con út, là người nối được nghiệp của ông. Có điều đặc biệt ở Út Trà Ôn là ông rất mê chơi bi-da, biệt danh "Cậu Mười bi-da" cũng nổi tiếng không kém nghệ danh Út Trà Ôn.
Suốt 64 năm, Út Trà Ôn là đệ nhất danh ca vọng cổ và là nghệ sĩ lớn của ngành sân khấu cải lương, nổi tiếng trong và ngoài nước, đã góp phần không nhỏ cho việc tạo vị thế vững vàng của bản vọng cổ Nam Bộ trong nghệ thuật sân khấu cải lương.
Người nghệ sĩ tài hoa Út Trà Ôn đã vĩnh biệt sân khấu, vĩnh biệt cuộc đời ở tuổi 82 tại TP Hồ Chí Minh để lại bao thương tiếc cho mọi người. Và một gia tài lớn với hơn một ngàn bài vọng cổ mà đỉnh cao là "Tình anh bán chiếu".
Dẫu sau này có không ít các danh ca hát lại bài này, nhưng với giọng ca Út Trà Ôn, người nghe vẫn thấy như có một sự nuối tiếc đến ngẩn ngơ. Lời ca như có tiếng thở dài trong từng câu chữ, và một sự lảnh lót giòn tan trong âm điệu mà thời gian không thể xóa nhòa.
Út Trà Ôn, một hiện tượng hiếm có, một di sản của nghệ thuật cải lương vô cùng trân trọng và quý báu./.